Publius Ovidius Naso, Held… in de vertaling van Harrie Geelen
2024, Uitgeverij In de Knipscheer, 600 blz., € 39,50

Het is een dikke pil, Held…, maar dat komt doordat op de even bladzijden de originele tekst van Heroides (‘heldinnen’ in het Latijn) van de Romeinse dichter Ovidius (43 v. Chr. – 18 n. Chr.) is afgedrukt en op de oneven bladzijden de vertaling van Harrie Geelen. Harrie Geelen is cultuur in veelvoud. Naast vertaler is hij schrijver, beeldend kunstenaar (tekenaar), regisseur, maker van tekenfilms. Landelijk bekend werd hij als schrijver voor de tv-serie Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, meneer? In 2022 verscheen zijn vertaling van Metamorfosen, het hoofdwerk van Ovidius.

Heroides bestaat uit brieven in dichtvorm van vooral vrouwen aan hun vaak trouweloze echtgenoten. Briefschrijvers en geadresseerden zijn heldinnen en helden uit de Griekse mythologie. Deels zijn het bekende namen als Helena, Ariadne, Dido, Odysseus, Paris en Hercules. Gelukkig zorgt Geelen bij elke brief voor een inleiding, zodat ook de vergeten helden herleven. Het is een fascinerende wereld, die Griekse oertijd, de tijd van de Trojaanse Oorlog, waar de helden en heldinnen sterfelijke wezens zijn, maar goden als vader, moeder of grootouder hebben. Opvallend is dat de goden verre van ideale karakters bezitten. Ze zijn jaloers, ze bedriegen hun echtgenotes, ze nemen op gruwelijke wijzen wraak, stervelingen zetten ze tegen elkaar op. Daarentegen hebben de vrouwelijke briefschrijvers een hoogstaand karakter. Trouw, liefde, opoffering en geduld zijn eigenschappen die uit de brieven naar voren komen.

Het boek opent met een speels cultuurhistorisch essay van Geelen over het ontstaan van de literaire tekst. Eerst was er de melodie, toen kwam de zang en daarna – met behoud van metrum, ritme, cadans – de geschreven dichtregel. In de vertaling heeft Geelen het metrum uit de dichtvorm van Ovidius behouden.

Op een enkele uitzondering na is het boek eenrichtingsverkeer: de vrouw schrijft haar afwezige echtgenoot. Hoe de geadresseerde reageert laat Ovidius in het midden. De brieven bevatten allerlei variaties aan verwijten over laksheid, ontrouw, naast eigen gevoelens van angst, trouw, spijt, verdriet en boosheid. Prachtig gevonden variaties als:

    Elke doorhaling die je hier ziet, is gemaakt door mijn tranen
    Eerbaarheid? Nee geen vakman die die repareert/ Eer verslijt maar één keer
    Waarom zijn wilde geruchten er eerder dan brieven van jou?
    Stel dat iemand je vee steelt, […], jij ging hem prompt te lijf/ Treuzel je dan bij je vrouw?
    Iedere keer als ik riep naar je, stond de plek zelf mee te roepen.

Wat opvalt aan de manier van vertalen van Harrie Geelen is de vrijheid die hij neemt. Niet bij uitzondering, maar op veel plaatsen kiest hij voor een heel vlotte toon. Zoals:

    Hoe keek je dan naar je kindjes, rotzak?
    Hier sluit je vrede, of anders vecht je, punt uit!
    Al dat goud dat zijn sterke armen opeens strak omsloot, die spierballen vol blingbling
    Geheel in de stijl van een stoeipoes
    Een kort krabbeltje, ook bij tegenwind, is zo ondertekend

Zo’n wijze van vertalen, daar kan geen vertaalcomputer tegenop.

Hein van der Hoeven