Linda Vermeulen redde samen met haar buurtgenoten in Den Haag het bijzondere Antiquariaat Colette. Tussen de wankele boekenbergen struint ze naar pareltjes. In de rubriek ‘Berichten uit het Boekenparadijs’ vertelt ze over haar bijzondere ontdekkingen.

Aflevering 2: Grote gevoelens

Annemarie Selinko, Désirée
1951, online te koop voor circa € 4,00 of te leen in de Openbare Bibliotheek

In de zomer van 1807, als de kruitdampen van Napoleons zegetocht door Pruisen nog maar nauwelijks zijn opgetrokken, rijdt door wat nu Polen is een koets. Het regent onafgebroken en door haar raampje beziet Désirée Clary-Bernadotte de verwoestingen die het Franse leger heeft aangericht. Doodgeschoten paarden, hopen aarde waarop vlug houten kruizen in elkaar zijn gezet. Diezelfde avond beschrijft zij in haar dagboek de indrukken die de verlaten slagvelden op haar maken. ‘En allemaal hebben ze moeders. De dode soldaten. Het zijn toch zonen.’

Ik denk vaak aan deze scène uit de roman Désirée van de Oostenrijks-Deense schrijfster Annemarie Selinko (1914–1986) bij de beelden van de oorlog in Oekraïne. Als er gevochten wordt op grauwe akkers, die door de gruwelijkheden nog grijzer lijken. De akkers die ook terugkeren in het werk van de Duitse schilder Anselm Kiefer, die op immens grote doeken met verf, klei, lood en verroest ijzer de vernietigingen van de Tweede Wereldoorlog verbeeldt in zompige, donkere landschappen vol omgeploegde aarde.

Selinko publiceerde haar roman-in-dagboekvorm in 1951. Een bestseller, die een nóg grotere wereldhit werd door de verfilming een paar jaar later met Marlon Brando in de rol van Napoleon. Ik bemachtigde een Nederlandse vertaling, uitgegeven in 1963 in een goudlinnen band bij de ‘Margriet-Bibliotheek’. Abonnees van het damesblad konden de roman destijds ter ‘verrijking van de boekenkast’ met 50 procent korting kopen. Een mooi staaltje volksverheffing! Al eerder trof ik in het boekwinkeltje Colette waar ik op donderdag verkoopster ben uitgaven uit de Margriet-Bibliotheek aan van Paul Gallico, Emily Brontë en Ernest Hemingway.

De roman Désirée verhaalt over grote namen in de Europese geschiedenis. Als jonge vrouw verlooft Désirée zich met Napoleon Bonaparte, maar trouwt uiteindelijk met diens maarschalk Jean-Baptiste Bernadotte, die door zijn politieke contacten koning van Zweden wordt en met Désirée als koningin aan zijn zijde een nieuwe dynastie vestigt, die tot de dag van vandaag over Zweden regeert. Selinko wilde met de Tweede Wereldoorlog nog vers in het geheugen een boek schrijven tegen het dictatorschap. Een leidraad in haar boek is de invloed die ‘de kleine Désirée’ met haar oprechte gesprekken heeft op Napoleon, met als hoogtepunt en sluitstuk een gesprek in 1815 waarmee Désirée persoonlijk invloed gehad zou hebben op de Franse capitulatie in dat jaar.

Tegelijkertijd weet Selinko de lezers mee te nemen in het verhaal van Désirée, door haar met nadruk te karakteriseren als de dochter van een zijdekoopman uit Marseille. Als een gewone burgeres. Een mens met gevoelens. Grote gevoelens trouwens: hartstochtelijke verlangens naar haar geliefde, het tergende gemis van haar zoon van wie zij enkele jaren gescheiden leeft en de wanhoop en twijfel over de grote taak die haar te wachten staat als koningin van een vreemd land. Het thema van de plek die Désirée voor zichzelf ziet, komt mooi tot uitdrukking in een van de eerste gesprekken die zij voert met Napoleon, die als jonge generaal al pocht dat hij tot de mannen behoort die wereldgeschiedenis zullen maken. ‘Overigens zal ook ik wereldgeschiedenis maken!’, antwoordt Désirée aan Napoleon. ‘De wereldgeschiedenis bestaat toch uit het leven van alle mensen, nietwaar? Niet alleen mensen die doodvonnissen ondertekenen of precies weten, hoe men kanonnen plaatst en hoe men ze afschiet. (…) Ik geloof dat alle mannen en vrouwen die leven en hopen en beminnen en sterven, wereldgeschiedenis maken.’

Graag citeer ik tot slot de eerste drie zinnen uit Désirée, waarin de hoofdpersoon zich voorbereidt op een gesprek op het stadhuis om haar oudere broer Etiënne uit de gevangenis te krijgen. Een scène waaruit trouwens al meteen blijkt dat de jonge vrouw uit Marseille méér in haar mars heeft dan alleen maar een bescheiden plekje in de wereldgeschiedenis: ‘Ik geloof dat een vrouw veel gemakkelijker wat van een man gedaan kan krijgen, als ze een goed figuur heeft. Daarom ben ik van plan om morgen vier zakdoeken in mijn decolleté te stoppen om er werkelijk volwassen uit te zien.‘

Boekbespreking door Linda Vermeulen