Gert-Jan van den Bemd, Branco & Julia
2022, Manteau, 272 pagina’s, € 22,50

Achter in Branco & Julia wordt Elders literair genoemd als een van de tijdschriften waarin werk van Gert-Jan van den Bemd is verschenen. Dat was het korte verhaal Café Mariska. Als ik de omslag vervolgens bekijk, zie ik een foto in zwart-wit van een jonge vrouw in een gedateerd badpak. Jaren veertig, vijftig van de vorige eeuw. De auteur mailde dat hij die foto op een veilingsite had gevonden. In de roman vist Julia, een jonge kunstenares, de foto uit een schoenendoos die ze op een rommelmarkt in Lissabon ziet staan. Met die actie is ze Branco juist te snel af. Deze ervaren handelaar in curiosa en antiek met een zeldzaam goede neus voor het verschil tussen kwaliteit en kitsch moet zich tevredenstellen met de rest van de foto’s uit de schoenendoos. Thuisgekomen in zijn riante woning spreidt hij mokkend de inhoud van de doos voor zich uit. In beelden ontvouwt zich de levensloop van de vrouw-in-bikini, van haar kinderjaren in Parijs tot de status van echtgenote en moeder in een kustplaatsje aan de Loire-Atlantique. Schaarse notities op de achterzijde van de foto’s verschaffen verdere informatie, zoals de naam en het geboortejaar van de vrouw: Yvette, 1926. Geobsedeerd besluit hij alles op alles te zetten om de foto die in het bezit is van Julia aan zijn verzameling toe te voegen, met als uiteindelijk doel er een roman over te schrijven.

In korte hoofdstukjes zijn Branco en Julia beurtelings aan het woord. Vanuit deze twee perspectieven volg je hoe zij met elkaar in contact komen en uiteindelijk op reis gaan naar Frankrijk, in het voetspoor van Yvette, op zoek naar waar ze gewoond heeft, naar waar ze vakantie heeft gevierd, naar waar ze de zee is ingegaan. De reis maken ze met z’n drieën: Branco, Julia en Valério. Valério is de derde hoofdpersoon. Hij is de tekenleraar voor wie Julia regelmatig model zit. Als de cursisten het tekenlokaal verlaten hebben, deelt de getrouwde Valério snel het bed met zijn model. Overigens had ik niet meteen door dat het vertellersperspectief per hoofdstuk wisselt. In het tweede hoofdstuk gaat het over een naaktmodel. Dat zette mij even op het verkeerde been. Voor mij zag ik Branco zich uitkleden en ingaan op de avances van Valério.

Van den Bemd bouwt zijn verhaal knap en bijna steeds geloofwaardig op. Dat maakt het spannend. Je vliegt van hoofdstuk naar hoofdstuk. Bij dat vliegen las ik wel af en toe over details heen die voor een goed begrip van alle subtiele verwevenheden waarschijnlijk noodzakelijk waren. Een enkel geheim bleef daardoor voor mij verborgen.

Het boek begint met twee citaten. Daarop volgt de werkelijke opening van de roman, met deze regels waarin ook sprake is van een citaat.
‘O amor é que é essencial. O sexo é só um acidente.’ [vertaling: ‘Liefde is essentieel, seks is niets meer dan een ongelukje’]
‘Wat zeg je dat mooi,’ zegt Julia. ‘En het is nog waar ook.’
En dan zegt de ander: ‘Het is niet van mij, het is van …’
Ze legt haar hand op zijn lippen. ‘Ik weet van wie het is.’ Ze glimlacht. ‘Je hoeft ook weer niet zó eerlijk te zijn.’
Een spannende, intieme scène. Een opening die model staat voor de rest van de roman: goed geschreven, subtiel, pakkend en goed geconstrueerd.

Naast de drie hoofdpersonen voert Van den Bemd anderen op die ook treffend worden neergezet. Een gerenommeerde galeriehouder met de bijnaam De Bril (‘De Bril, zoals Pinto wordt genoemd, zei “meisje” tegen me, en dat ik vooral door moest gaan, dat mijn tijd nog zou komen. Dat zegt hij natuurlijk tegen alle meisjes. Jongens uit mijn klas die ook het lef hadden gehad om hun werk te laten zien, had hij een stuk minder vriendelijk bejegend.’), de societydame Beatriz die Julia voor een prikje de kinderkamer laat beschilderen met dierenfiguren, en Jaime Oliveira, een van de beste klanten van Branco (‘De jonge Oliveira was gewiekst – welke advocaat is dat niet? – maar ook ijdel – welk advocaat niet? – en hij liet – zich eenvoudig inpakken’). Drie hoofdpersonen, enkele bijfiguren en … Yvette. Wordt zij voor Branco, Julia en natuurlijk ook de lezer meer dan een aantrekkelijke vrouw die op een reeks foto’s staat? Het is een van de ingrediënten die Branco & Julia tot een boeiend verhaal bestempelen.

Wie daar gevoel voor heeft, krijgt al lezende allerlei informatie mee. De citaten van Erik Vlaminck en Maria Lassnig waarmee het boek begint, de geschiedenis van de bikini, de enige dichtbundel die de Portugese letterkundige Fernando Pessoa bij leven publiceerde, een uiterst zeldzaam hoesontwerp voor de Beatles-lp Yesterday and Today, de Tour de France van 1947. De details van Lissabon (het terras van O Panteão, de nostalgische tram, straatnamen), de flarden Portugees (vinho branco) deden me verlangen naar een vakantieverblijf in deze, door mij nog nooit bezochte metropool. Wie weet…

Boekbespreking door Hein van der Hoeven